Vidljive izmene, nastale posle hatišerifa iz 1830. i 1833. godine, ogledale su se u porastu gradskih naselja i širenju ,,beogradske varoši” van granica šanca, koji gubi svoj značaj kao granica gradske teritorije. U Beogradu se grade novi delovi grada. Grad je menjao svoj izgled izgradnjom većih i boljih zgrada javnog karaktera, a trgovine i stambene kuće dobile su stakla na prozorima, ali i obojenu drvenariju. Od 1837. godine, Beograd dobija, delimično, i vodovod sa uličnim česmama.
Gradska trgovina u Beogradu, tradicionalno je bila skoncentrisana na tri lokacije. Prva lokacija je Zerek, gde se odvijala trgovina robom na veliko, za široku potrošnju. Drugo mesto, to jest centralno mesto, malih dućana nalazilo se na Varoš-kapiji, dok se na Savamali, kao trećoj lokaciji, vršio izvoz i uvoz sirovina, građe, žita, soli i ostalih potrepština.
Zerek, trgovački centar, bio je deo Dorćola. Naziv ovog trgovačkog centra, najverovatnije, potiče od turske reči sa značenjem uzvišenog mesta sa izuzetnim pogledom, poput vidika. Na Zereku su pretežno živeli Turci i Jevreji, dok su Srbi živeli u delu oko Saborne crkve. Nakon donošenja hatišerifa iz 1830. godine, po zamisli kneza Miloša, Srbi su u ovom delu Beograda počeli da otkupljuju imanja i zgrade od Turaka.
Zerek, trgovački deo Beograda
Deo starog Beograda je Varoš-kapija. Nastao je u blizini mesta na kojem se nekada nalazila jedna od četiri kapije. Porušen je 1862. godine. Kroz kapiju se ulazilo u Beogradsku varoš, na prostoru današnje Pop- Lukine ulice. Taj prostor je za vreme turske, ali i austrijske vlasti naseljavalo srpsko stanovništvo.
Drugi trgovački centar Beograda, nalazio se i na Savi. Kako Oto Dubislav Pirh piše: U kućama, udešenim po evropskom načinu života, živeli su trgovci koji su vodili trgovinu na veliko sa Zemunom. Na obali Save, nazivali su se magazadžijama, jer su imali i svoje magaze. U njima su držali vlašku so u krupicama, brašno, šišarke i bosansko gvožđe. U blizini je bilo pristanište Liman, pristanište sa lađama, gde se utovarala i istovarala trgovačka roba.
Početkom XVIII veka, otpočela je nova istorija Savamale. To je vreme kada Austrougarska osvaja Beograd, tačnije, to je 1718. godina. Ujedno, to je i moment preseljavanja hrišćanskog stanovništva iz varoši, uz Savu.
Urbanizovanje Savamale počinje početkom XIX veka. U to vreme, Savamala je već bila selo sa stotinak kućeraka, rasprostranjenih od Varoš-kapije, preko delimično močvarnog terena. Danas, taj deo omeđavaju ulice: Karađorđeva, Savska, Gavrila Principa, Sarajevska i Kraljice Natalije. Rečno pristanište bilo je tada na Dunavu, gde je košava duvala svom snagom, a pri najvećim udarima vetrova održavanje brodova na vodi bilo je naročito otežano.
Savsko pristanište, XIX vek
Knez Miloš Obrenović primetio je da je Savska obala zaštićena grebenom i mnogo pitomija. Želeo je da, upravo tu, preseli pristanište i razvije trgovački deo grada. On je izdao naredbu potencijalnim i budućim trgovcima da svi oni, koji žele da se na savskoj obali bave trgovinom, moraju pored nje i da se nastane. Svim stanarima tog dela Savamale predložio je da, umesto kućeraka u kojima su dotad živeli, podignu pristojnije kuće i radnje. Imali su pravo na besplatno korišćenje šuma oko Beograda. Međutim, knežev predlog stanovništvo nije prihvatilo, pa je knez odlučio da ih preseli u Palilulu. Na praznom prostoru, o državnom trošku, podignuto je četrdeset i šest dućana, besplatno ponuđenih trgovcima. Ovakva ideja imala je uspeha. O celokupnom događaju svedoči podatak iz 1841. godine, gde se vidi kako cveta trgovina, da postoji veliki broj salona, kao i izvestan broj novopodignutih kuća.
Trgovci su Savamalu počeli da nastanjuju šezdesetih i sedamdesetih godina XIX veka. Samostalna trgovina i kontakt sa svetskim trgovcima stvorila im je začajan imetak i još veći ugled. Do tada su, uz Savu, trgovci imali samo magaze i dućane, dok u ovom periodu počinju da kupuju placeve i kuće. Neki od najpoznatijih trgovaca tog vremena bili su: braća Krsmanović, Rista Paranos, Konstantin Antula, Luka Ćelović, Đorđe Vučo i drugi.
U vreme vladavine kneza Miloša, trgovci su zajedno sa zanatlijama predstavljali građanski stalež, koji se u javnom životu zemlje sve više isticao. Veliki broj trgovaca činili su Srbi, doseljenici iz Austrije. Trgovci su u Srbiji uživali ogroman ugled, koji je rastao zajedno sa njihovim bogatstvom. Prema zapisima Vuka Karadžića, u vreme vladavine kneza Miloša, ugled trgovaca bio je iznad ugleda državnih činovnika. Među bogatim stanovnicima starog Beograda nalazili su se i grčki, cincarski i jevrejski trgovci, ali mnogo srpskih trgovaca. Njihov način života razlikovao se od tradicionalnog, kojim je živeo pretežni deo stanovnika grada. Njihove kuće su građene po evropskom uzoru, te je i život u njima tako bio organizovan. Beogradski trgovac bio je čovek od ugleda u svojoj sredini.
Dok je beogradska čaršija bila u rukama grčkih trgovaca, službeni trgovački jezik u Beogradu bio je grčki, čak se i trgovačka prepiska vodila na grčkom jeziku. Postojala i grčka škola u Beogradu. Crkvena uprava bila je u grčkim rukama sve do sredine 1831. godine.
Beogradska čaršija, kao glavni trgovački deo varoši, pružao se od Kalemegdana do Stambol-kapije i bio je naseljen Grcima i Cincarima. Tu su se nalazile radnje najčuvenijih beogradskih trgovaca. U glavnoj čaršiji nalazio se dućan do dućana. Bili su građeni od lako zapaljivog materijala. Požar bi bio najstrašnija nesreća, te su ga se čuvali. Preventivno, izdavana su najstroža naređenja.
Knez Miloš je požare koristio kako bi se obračunao sa Turcima. On je požare često organizovao kako bi Turke što više materijalno učinio zavisnim i nemoćnim. Do velikog požara došlo je 1831. godine, kada je izgorelo više desetina dućana sa postojećom robom. Šteta je bila nesagledivo velika.
Trgovci u Srbiji imali su svoja udruženja – esnafe. U Beogradu su postojali bakalski, boltadzijski, mehandžijski i magazadžijski esnaf. Knez Miloš im je pomagao, jer je u njima video šansu da se trgovina unapredi. Na čelu svakog esnafa nalazio se starešnina koji se nazivao „ustabaša“. On se starao da u esnafu vlada red i da se esnafska pravila poštuju.
Beograd je oduvek bio najveće tržište robnog prometa u Srbiji. Kroz grad je prolazila sva izvozna i uvozna roba. Svojim privrednim životom, privlačio je doseljenike iz raznih krajeva države. Kragujevac je, kao prestonica države 1834. godine, imao oko tri hiljade stanovnika, a Beograd, čak, osamnaest hiljada.
-
Detalnjije o trgovini u srednjovekovnoj Srbiji moći ćete da pročitate u martovskom broju InStore magazina. Podsećamo vas da ćemo osim u martu, i u okviru aprilskog i majskog broja objavljivati u nastavcima priču o trgovini u našoj zemlji do Drugog svetskog rata.
-
| Ukoliko želite da budete jedan od pokrovitelja ovog projekta, možete nas kontaktirati: Bojan Đurović – bojan@instore.rs Mirjana Ivanković – mirjana@instore.rs Dejan Novosel – dejan@instore.rs |
-
